Czy mak jest nielegalny? Prawda o maku w polskim prawie

Mak od wieków towarzyszy człowiekowi — nie tylko jako składnik kuchni, ale i roślina o właściwościach leczniczych. Jednak wokół maku narosło wiele mitów i nieporozumień. Jednym z najczęściej zadawanych pytań jest: „Czy mak jest zakazany?”. Odpowiedź nie jest jednoznaczna, ponieważ wszystko zależy od gatunku maku oraz jego zastosowania. W polskim prawie kluczowa jest różnica pomiędzy makiem jadalnym (Papaver somniferum var. nigrum), a makiem lekarskim (Papaver somniferum).

Mak, który kupujemy w sklepie spożywczym jako dodatek do ciast i pieczywa, jest legalny. Problem pojawia się wtedy, gdy zaczynamy mówić o uprawie maku na własną rękę. Uprawa maku lekarskiego w Polsce jest ściśle regulowana prawnie i może być prowadzona wyłącznie na podstawie specjalnego zezwolenia. Wynika to z faktu, że z tej rośliny można uzyskać substancje psychoaktywne, takie jak morfina, kodeina czy tebaina.

Mak jadalny a mak lekarski — podstawowe różnice

Na pierwszy rzut oka mak jadalny i lekarski mogą wyglądać podobnie. Oba wywodzą się z tego samego gatunku Papaver somniferum, jednak różnią się nieco budową, kolorem nasion i – co najważniejsze – zawartością alkaloidów. Mak jadalny to odmiana o bardzo niskiej zawartości substancji psychoaktywnych. Ma najczęściej ciemnoszare lub granatowe nasiona, które są bezpieczne do spożycia.

Mak lekarski z kolei zawiera znacznie wyższe stężenia alkaloidów. Jest on używany w farmaceutyce do produkcji leków przeciwbólowych. Uprawa takiego maku bez zezwolenia jest w Polsce nielegalna i traktowana jako przestępstwo, ponieważ może prowadzić do pozyskiwania substancji kontrolowanych, takich jak opiaty.

Dlaczego uprawa maku jest kontrolowana?

Uprawa maku, zwłaszcza w dużych ilościach, niesie ze sobą ryzyko nadużyć. Główne niebezpieczeństwo związane z makiem to możliwość pozyskania z jego makówek surowców do produkcji narkotyków. Z tego właśnie względu ustawodawcy wielu krajów, w tym Polski, wprowadzili ścisłą kontrolę nad tą rośliną.

W Polsce kwestię uprawy maku regulują dwie podstawowe ustawy: Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii oraz Ustawa o nasiennictwie. Zgodnie z ich zapisami, uprawa maku lekarskiego może odbywać się jedynie na mocy zezwolenia wydanego przez wojewodę. Dodatkowo plantacje są regularnie kontrolowane przez inspekcję rolną oraz służby porządkowe.

Czy można uprawiać mak w przydomowym ogródku?

To pytanie zadaje sobie wielu ogrodników i miłośników roślin. Niestety, odpowiedź jest negatywna — uprawa maku lekarskiego, nawet w celach ozdobnych czy dla własnych potrzeb, jest w Polsce zabroniona bez odpowiedniego pozwolenia. Wyjątkiem są odmiany maku jadalnego uprawiane w małych ilościach na potrzeby kulinarne. Jednak nawet wtedy istnieje konieczność zgłoszenia takiej uprawy, jeśli przekracza ona określony obszar (zwykle powyżej 0,1 ha).

Uprawiając mak „na własny użytek”, narażamy się na zarzut nielegalnej produkcji środków odurzających. Policja traktuje takie przypadki bardzo poważnie, szczególnie jeśli istnieją przesłanki co do możliwości użycia makówki do ekstrakcji opiatów.

W jakich krajach mak jest w pełni legalny?

Polska nie jest jedynym krajem, który ogranicza uprawę maku. Podobne przepisy obowiązują w większości państw Unii Europejskiej oraz w Stanach Zjednoczonych. Istnieją jednak kraje, w których mak uprawia się legalnie na dużą skalę, głównie w celach farmaceutycznych. Australijskie i kanadyjskie farmy maku dostarczają surowiec dla przemysłu medycznego na całym świecie.

W Afganistanie i w Mjanmie mak jest uprawiany nielegalnie, a wynikające z niego produkty, takie jak opium czy heroina, trafiają na czarny rynek. Szacuje się, że te dwa kraje odpowiadają za ponad 90% światowej produkcji nielegalnego opium. Rządy i organizacje międzynarodowe od lat walczą z tym procederem, jednak ubóstwo i brak alternatywy dla rolników sprawiają, że walka ta jest trudna.

Mak w kuchni — czy jest całkowicie bezpieczny?

Mak, który trafia na nasze talerze, np. jako nadzienie do strucli czy posypka do bułek, jest produktem w pełni bezpiecznym. Ziarna maku jadalnego praktycznie nie zawierają substancji psychoaktywnych. Co więcej, podczas jego obróbki (pasteryzacji, mielenia i gotowania) ewentualne śladowe ilości alkaloidów są usuwane.

Warto jednak wiedzieć, że spożycie ogromnych ilości maku, np. w formie nieprzetworzonych makówek, może prowadzić do działania odurzającego. Dlatego należy zachować umiar i kupować mak z pewnych źródeł — najlepiej od renomowanych producentów żywności.

Czy można uzyskać receptę na leki z maku?

Tak, w Polsce leki zawierające opioidy pochodzące z maku są powszechnie stosowane w leczeniu silnych bólów — np. w onkologii czy medycynie paliatywnej. Morfina, kodeina oraz inne pochodne maku są dostępne wyłącznie na receptę, a ich obrót i stosowanie jest ściśle monitorowane.

Ważne jest również, aby nie mylić leków opioidowych z narkotykami. Choć substancje czynne są tożsame, to forma, dawka i kontrola stosowania są tu kluczowe. Nadużywanie takich leków może prowadzić do uzależnienia, dlatego ich stosowanie zawsze powinno odbywać się pod nadzorem lekarza.