Wójt to jedna z najważniejszych osób w strukturze samorządu terytorialnego. Kieruje gminą, zarządza jej budżetem i reprezentuje ją na zewnątrz. Dla wielu mieszkańców to twarz lokalnej władzy i osoba, od której decyzji zależy jakość codziennego życia. Nic więc dziwnego, że często pada pytanie: ile trwa kadencja wójta i czy może on być wybierany wielokrotnie? W artykule wyjaśniamy, jak wygląda proces wyborczy, ile lat trwa kadencja wójta i jakie zasady regulują możliwość reelekcji.

Ile trwa kadencja wójta w Polsce?

Kadencja wójta – podobnie jak burmistrza i prezydenta miasta – trwa 5 lat. Obowiązuje to od zmiany ustawy o samorządzie gminnym w 2018 roku. Wcześniej, do 2018 roku, kadencja wynosiła 4 lata, jednak z uwagi na dążenie do zwiększenia stabilności rządzenia i ciągłości polityki lokalnej, została ona wydłużona.

Obecna długość kadencji dotyczy wszystkich organów samorządu terytorialnego, czyli także rad gmin, rad powiatów oraz sejmików wojewódzkich. W praktyce oznacza to, że wybory samorządowe odbywają się co pięć lat w całym kraju – w jednym terminie ustalanym przez Państwową Komisję Wyborczą.

Zobacz też: zarobki wójta

Kiedy odbywają się wybory samorządowe?

Wybory samorządowe odbywają się zwykle jesienią lub wiosną w roku kończącym kadencję. O dokładnej dacie decyduje premier na podstawie przepisów Kodeksu wyborczego. W ostatnich latach, ze względu na pandemię oraz korekty kalendarza wyborczego, terminy nieco się przesuwały – przykładowo wybory z 2023 roku zostały przełożone na wiosnę 2024.

Ważne jest, że kadencja wójta liczona jest nie od dnia wyborów, ale od dnia złożenia ślubowania. To właśnie ten moment formalnie rozpoczyna urzędowanie.

Czy wójt może być wybierany wielokrotnie?

Tak, wójt może być wybierany wielokrotnie, ponieważ polskie prawo nie wprowadza limitu kadencji. Teoretycznie ta sama osoba może pełnić urząd przez dziesięciolecia – o ile zdobywa poparcie mieszkańców. Przykłady takich wieloletnich wójtów można znaleźć w wielu regionach Polski – rekordziści pełnią funkcję od lat 90. XX wieku.

W 2018 roku pojawiły się propozycje wprowadzenia ograniczenia do dwóch kadencji, ale ostatecznie zmiany nie objęły osób, które zostały wybrane przed wejściem ustawy w życie. Obecnie temat ten powraca okresowo w debacie publicznej, ale jak dotąd nie wprowadzono przepisów ograniczających możliwość reelekcji.

Jak wygląda wybór wójta – krok po kroku?

Wójt jest wybierany w bezpośrednich wyborach przez mieszkańców gminy. Głosowanie odbywa się według zasady większościowej – jeśli jeden z kandydatów otrzyma ponad 50% głosów w pierwszej turze, wygrywa wybory. Jeśli żaden nie osiągnie tego progu, organizowana jest druga tura – z udziałem dwóch kandydatów z najlepszym wynikiem.

Prawo kandydowania ma każda osoba, która:

• posiada obywatelstwo polskie,
• ma pełnię praw wyborczych,
• ukończyła 25 lat,
• złożyła odpowiednią liczbę podpisów poparcia (zwykle kilkaset, w zależności od wielkości gminy).

Kandydaci mogą startować z ramienia komitetów wyborczych partii politycznych lub jako niezależni. Coraz więcej wójtów to właśnie kandydaci bezpartyjni, popierani lokalnie.

Kiedy może dojść do skrócenia kadencji wójta?

Choć standardowa kadencja trwa pięć lat, istnieją sytuacje, w których urząd może zostać opróżniony wcześniej. Do skrócenia kadencji wójta może dojść m.in. w przypadku:

• rezygnacji z urzędu,
• śmierci,
• skazania prawomocnym wyrokiem sądu,
• odwołania w referendum lokalnym,
• stwierdzenia przez sąd naruszenia przepisów wyborczych.

W przypadku opróżnienia stanowiska przed końcem kadencji, premier może powołać komisarza rządowego, który tymczasowo zarządza gminą do czasu przedterminowych wyborów.

Czym różni się kadencja wójta od kadencji burmistrza i prezydenta?

Z formalnego punktu widzenia kadencje wójta, burmistrza i prezydenta miasta są identyczne – każda trwa 5 lat i obowiązują te same przepisy dotyczące reelekcji, wyborów i skracania kadencji.

Różnice dotyczą przede wszystkim charakteru jednostki samorządowej, którą dana osoba zarządza. Wójt kieruje gminą wiejską, burmistrz – gminą miejsko-wiejską lub miejską, a prezydent miasta – dużymi miastami (najczęściej powyżej 100 tys. mieszkańców). Zakres kompetencji w praktyce jest bardzo podobny, różni się jedynie skala zarządzania i struktura organizacyjna.

Czy długość kadencji wpływa na efektywność wójta?

Wydłużenie kadencji do 5 lat miało na celu zwiększenie efektywności zarządzania gminą. Krótsze, czteroletnie kadencje często uniemożliwiały realizację większych inwestycji lub projektów wymagających długofalowego planowania. W dłuższej perspektywie wójt ma więcej czasu na wdrażanie zmian i ocenę ich skutków.

Jednak z drugiej strony, brak limitu kadencyjności może prowadzić do stagnacji lub osłabienia kontroli społecznej nad lokalnymi władzami. Dlatego w wielu gminach coraz większe znaczenie mają inicjatywy obywatelskie, referenda i lokalne media, które pełnią funkcję kontrolną wobec władz samorządowych.