Pryszczyca to jedna z najbardziej zakaźnych chorób wirusowych występujących u zwierząt gospodarskich, szczególnie przeżuwaczy – bydła, owiec, kóz oraz świń. Choć w Polsce przypadki tej choroby występują niezwykle rzadko, zagrożenie jej rozprzestrzenienia budzi duży niepokój – zarówno wśród rolników, jak i konsumentów. Co dokładnie powoduje pryszczycę, jakie daje objawy i czy może być groźna dla ludzi?

Pryszczyca – co to jest i jak się rozprzestrzenia?

Pryszczyca to choroba wirusowa wywoływana przez aphtowirus z rodziny Picornaviridae. Znana jest również pod nazwą choroba pęcherzykowa. Jest jedną z najgroźniejszych epizootii, czyli chorób zakaźnych zwierząt, o dużym potencjale do masowego rozprzestrzeniania się. Jej rozprzestrzenianie może mieć katastrofalne skutki ekonomiczne dla rolnictwa – prowadzi do masowych ubojów, zakazów eksportu i strat w hodowlach.

Wirus przenosi się niezwykle łatwo – przez bezpośredni kontakt zwierząt, pośrednio przez człowieka (np. na ubraniach czy butach), transport, wodę, paszę, a nawet wiatr na odległość wielu kilometrów. Największe ryzyko rozprzestrzenienia występuje w dużych gospodarstwach i na targowiskach zwierząt.

Jakie są objawy pryszczycy u zwierząt?

Charakterystycznym objawem pryszczycy jest występowanie bolesnych pęcherzy i nadżerek w jamie ustnej, na języku, racicach oraz strzykach u zwierząt. Objawy te prowadzą do trudności w jedzeniu i poruszaniu się. Do typowych symptomów należą:

• gorączka dochodząca do 41°C,
• ślinotok i pienista wydzielina z pyska,
• kulawizna, niechęć do poruszania się,
• brak apetytu,
• pęcherze na racicach, które pękają, pozostawiając owrzodzenia,
• spadek wydajności mlecznej u krów.

Zwierzęta chore na pryszczycę bardzo cierpią, jednak śmiertelność jest stosunkowo niska – groźniejsze są powikłania i skutki ekonomiczne wynikające z choroby.

Czy pryszczyca jest groźna dla ludzi?

To pytanie często pojawia się w internecie w kontekście zagrożeń związanych z produktami pochodzenia zwierzęcego. Pryszczyca bardzo rzadko przenosi się na ludzi, a przypadki zakażenia są wyjątkowe i dotyczą głównie osób mających bliski kontakt z zakażonymi zwierzętami (weterynarzy, pracowników rzeźni, hodowców). Nawet wtedy objawy są łagodne i ograniczają się do lekkich pęcherzy na skórze, bólu gardła i przejściowej gorączki.

Nie należy mylić pryszczycy z „chorobą rąk, stóp i ust” (HFMD), która występuje u dzieci i ma podobne objawy, lecz jest wywoływana przez inny wirus – Coxsackie A.

Z punktu widzenia konsumenta, żywność pochodząca od zakażonych zwierząt, która została poddana odpowiedniej obróbce termicznej, nie stanowi zagrożenia. Mleko i mięso, zanim trafią na rynek, przechodzą kontrolę weterynaryjną, a w przypadku ogniska choroby – są wycofywane z obrotu.

Gdzie najczęściej występuje pryszczyca?

Najwięcej przypadków pryszczycy występuje w Azji, Afryce i Ameryce Południowej. Europa, w tym Polska, jest obecnie uznawana za obszar wolny od pryszczycy. Ostatnie poważne ogniska tej choroby w Europie miały miejsce w Wielkiej Brytanii (2001) oraz Bułgarii (2011). W Polsce ostatni przypadek stwierdzono w latach 60. XX wieku.

Kraje, które utrzymują status wolny od pryszczycy, prowadzą bardzo surową kontrolę graniczną, rejestrację zwierząt i zakaz importu z regionów objętych zakażeniem. W przypadku podejrzenia ogniska choroby, wprowadza się natychmiastowe środki – kwarantannę, wybicie chorych zwierząt i dezynfekcję.

Jak wygląda leczenie i zwalczanie pryszczycy?

W przypadku pryszczycy nie stosuje się leczenia – ze względu na jej ogromną zaraźliwość, zakażone zwierzęta muszą zostać ubite i zutylizowane, a gospodarstwo objęte rygorystyczną kwarantanną.

Działania mające na celu opanowanie choroby obejmują:

• wprowadzenie strefy zapowietrzonej i zagrożonej wokół ogniska,
• zakaz przemieszczania zwierząt,
• wstrzymanie produkcji mleka i mięsa z danego gospodarstwa,
• dezynfekcję sprzętu, pojazdów, budynków,
• obserwację i badania zwierząt w sąsiednich gospodarstwach.

W niektórych krajach stosuje się szczepienia profilaktyczne, jednak w Unii Europejskiej są one stosowane wyłącznie w sytuacjach kryzysowych, ponieważ mogą zakłócić monitoring choroby i handel międzynarodowy.

Jak zapobiegać pryszczycy w gospodarstwie?

Kluczem do ochrony przed pryszczycą jest bioasekuracja, czyli zestaw działań prewencyjnych, które minimalizują ryzyko zawleczenia choroby do gospodarstwa. Do najważniejszych zasad należą:

• ograniczenie dostępu osób postronnych do zwierząt,
• dezynfekcja rąk, odzieży i sprzętu,
• stosowanie mat dezynfekcyjnych przy wjeździe na teren gospodarstwa,
• regularna kontrola stanu zdrowia zwierząt,
• unikanie zakupu zwierząt z niesprawdzonych źródeł.

Równie istotna jest czujność i szybkie zgłaszanie podejrzeń do powiatowego lekarza weterynarii. Wczesna reakcja może zapobiec poważnym stratom i rozprzestrzenieniu się choroby na skalę regionalną.