Trojeść amerykańska (Asclepias syriaca) to roślina, która z jednej strony zachwyca okazałym wyglądem i miododajnymi kwiatami, a z drugiej budzi poważne obawy ekologów i przyrodników. Choć jej obecność w Polsce to stosunkowo nowe zjawisko, już teraz uznaje się ją za jeden z inwazyjnych gatunków obcych, które mogą poważnie zagrozić rodzimej florze. Co warto wiedzieć o trojeści amerykańskiej? Jakie ma właściwości, kiedy stanowi zagrożenie i dlaczego budzi kontrowersje?

Jak wygląda trojeść amerykańska i skąd pochodzi?

Trojeść amerykańska pochodzi z Ameryki Północnej, gdzie występuje naturalnie na łąkach, skrajach lasów i w preriach. Do Europy została sprowadzona jako roślina ozdobna i miododajna, a także z myślą o rekultywacji terenów zdegradowanych. W Polsce pojawiła się w XX wieku i przez długi czas była uprawiana w ogrodach jako ciekawostka botaniczna.

Charakterystyczne cechy trojeści amerykańskiej:

• osiąga wysokość nawet 1,5–2 metrów,
• ma grube, wyprostowane pędy i duże, eliptyczne liście z wyraźnym unerwieniem,
• jej największą ozdobą są kuliste kwiatostany w odcieniach różu i fioletu, zebrane w baldachy,
• kwitnie od czerwca do sierpnia, przyciągając pszczoły, motyle i trzmiele,
• po przekwitnięciu wytwarza charakterystyczne owocostany w formie strąków, które pękają, uwalniając nasiona z białym puchem.

W naturalnym środowisku Ameryki Północnej trojeść pełni ważną rolę – jest rośliną żywicielską dla motyla monarchy (Danaus plexippus), którego gąsienice żywią się wyłącznie jej liśćmi.

Jakie właściwości lecznicze i użytkowe ma trojeść?

W tradycyjnej medycynie rdzennych Amerykanów trojeść była stosowana jako środek napotny, przeczyszczający, wykrztuśny i przeciwreumatyczny. Obecnie jednak jej zastosowanie lecznicze budzi kontrowersje, ponieważ wiele jej składników działa toksycznie.

Związki zawarte w trojeści:

• kardenolidy – działające na układ sercowy, podobnie jak glikozydy nasercowe (np. z naparstnicy),
• latex – biała, lepka ciecz obecna w łodygach i liściach, o działaniu drażniącym,
• flawonoidy, saponiny i alkaloidy – o właściwościach biologicznie czynnych, ale potencjalnie toksycznych.

Z tych względów stosowanie trojeści w ziołolecznictwie jest odradzane – nawet małe dawki mogą działać niebezpiecznie dla ludzi i zwierząt. Roślina może powodować:

• nudności i wymioty,
• przyspieszoną akcję serca,
• uszkodzenie układu pokarmowego,
• reakcje alergiczne przy kontakcie ze skórą.

Pomimo toksyczności, niektóre związki wyodrębniane z trojeści są przedmiotem badań farmaceutycznych – m.in. w kontekście ich potencjalnego działania przeciwnowotworowego i przeciwpasożytniczego.

Dlaczego trojeść amerykańska uznawana jest za gatunek inwazyjny?

Choć początkowo trojeść była traktowana jako ciekawa roślina dekoracyjna i miododajna, z czasem okazało się, że ma ogromny potencjał ekspansyjny. W sprzyjających warunkach rozrasta się bardzo szybko – zarówno przez nasiona, jak i podziemne rozłogi.

Powody, dla których trojeść uznaje się za inwazyjną:

• zagłusza rodzime gatunki roślin, wypierając je z siedlisk naturalnych (łąki, skraje lasów, nieużytki),
• tworzy gęste jednogatunkowe płaty, utrudniające rozwój bioróżnorodności,
• jest trująca dla zwierząt roślinożernych, co ogranicza jej zgryzanie i sprzyja dalszemu rozprzestrzenianiu,
• nie ma naturalnych wrogów w Europie, co daje jej przewagę konkurencyjną.

W wielu krajach UE, w tym w Polsce, trojeść amerykańska została wpisana na listę gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla środowiska. Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego (nr 1143/2014), jej uprawa, rozmnażanie, sprzedaż i wprowadzanie do środowiska jest zakazana.

Jak trojeść wpływa na pszczoły i inne zapylacze?

Jednym z argumentów na korzyść trojeści jest jej duża wartość miododajna. Rzeczywiście, kwiaty trojeści przyciągają liczne pszczoły, trzmiele i motyle – są źródłem nektaru i pyłku w czasie, gdy inne rośliny już przekwitają. Szczególnie cenne mogą być dla owadów zapylających w lipcu i sierpniu.

Jednak z punktu widzenia ekologii to miecz obosieczny:

• promując trojeść jako roślinę miododajną, zwiększamy ryzyko jej rozprzestrzeniania,
• dominacja trojeści na nieużytkach zmniejsza dostępność rodzimych gatunków roślin dla zapylaczy,
• brak równowagi gatunkowej prowadzi do monokultury kwiatowej, co może obniżać różnorodność pokarmową owadów.

Dlatego mimo miododajnych zalet, promowanie trojeści jako rośliny nektarodajnej nie jest zalecane w ekologicznych ogrodach czy łąkach kwietnych.

Jak rozpoznać i usuwać trojeść z ogrodu?

Rozpoznanie trojeści nie jest trudne – kluczowe cechy to:

• wysokie, sztywne pędy z grubymi liśćmi naprzemianległymi,
• kwiaty zebrane w baldachy o barwie różowej, liliowej lub fioletowej,
• obecność mlecznego soku po złamaniu łodygi,
• owoc w formie wydłużonego strąka, pękającego z puchem nasiennym.

Jeśli trojeść pojawi się w ogrodzie, najlepiej:

• usuwać ją mechanicznie – przez wykopywanie całych roślin wraz z kłączami,
• unikać koszenia po przekwitnięciu**, ponieważ pękające owoce rozprzestrzeniają nasiona na duże odległości,
• nie wrzucać resztek do kompostu – nasiona mogą przetrwać i wykiełkować.

W przypadku dużych stanowisk, szczególnie na terenach publicznych, konieczne może być zgłoszenie obecności gatunku do właściwego urzędu ochrony przyrody.

Czy trojeść amerykańska ma jakiekolwiek pozytywne zastosowanie?

Mimo swojej inwazyjności, trojeść znajduje pewne zastosowanie w kontrolowanych warunkach:

• w badaniach naukowych – jako model do testów biologicznych i farmaceutycznych,
• jako roślina włóknodajna – dawniej wykorzystywano jej łodygi do pozyskiwania włókien podobnych do konopi,
• do rekultywacji terenów – dzięki silnemu systemowi korzeniowemu potrafi stabilizować skarpy i gleby,
• jako surowiec do produkcji naturalnych tkanin i wypełniaczy (np. do poduszek) – puszysty aparat nasienny ma właściwości izolacyjne.

Jednak ze względu na ryzyko rozprzestrzenienia się w środowisku naturalnym, każde wykorzystanie powinno być poprzedzone analizą ryzyka i zgodne z prawem.