Czym jest ustawa krajobrazowa i dlaczego została wprowadzona?

Ustawa krajobrazowa, oficjalnie nazywana nowelizacją ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, została uchwalona w 2015 roku i od tego czasu budzi wiele emocji zarówno wśród samorządowców, urbanistów, jak i mieszkańców miast i wsi. Jej podstawowym celem jest ochrona i uporządkowanie polskiego krajobrazu – zarówno w wymiarze przyrodniczym, jak i estetycznym. Przepisy ustawy pozwalają gminom na lepszą kontrolę nad tym, co pojawia się w przestrzeni publicznej, ze szczególnym uwzględnieniem reklam, szyldów, ogrodzeń oraz elementów małej architektury.

W obliczu chaosu wizualnego, który przez lata narastał w polskich miastach i wsiach, konieczne stało się narzędzie prawne umożliwiające porządkowanie przestrzeni publicznej. Ustawa krajobrazowa od początku miała być odpowiedzią na niekontrolowane rozmieszczanie tablic i urządzeń reklamowych, które często dominowały nad lokalną architekturą i krajobrazem naturalnym, psując estetykę miejsc.

Jakie kwestie reguluje ustawa krajobrazowa?

Ustawa krajobrazowa daje gminom narzędzia do wprowadzania tzw. uchwał krajobrazowych. To właśnie poprzez uchwały samorządy lokalne mogą określić zasady i warunki sytuowania obiektów małej architektury, ogrodzeń czy nośników reklamowych. W praktyce oznacza to, że każda gmina może – w oparciu o swoją specyfikę i potrzeby – ustalić, gdzie i jakie reklamy mogą się pojawiać, jak mają wyglądać szyldy biznesowe lub jakiego rodzaju ogrodzenia są dopuszczalne.

Do najważniejszych regulacji, jakie mogą być ujęte w uchwale krajobrazowej, należą:

• Wielkość, forma i lokalizacja tablic reklamowych i urządzeń reklamowych (np. bilbordów);
• Rodzaje dopuszczalnych materiałów wykończeniowych dla ogrodzeń i małej architektury;
• Strefy całkowitego zakazu umieszczania reklam – np. w centrach miast, parkach krajobrazowych czy terenach zabytkowych;
• Wymogi estetyczne dla szyldów informacyjnych i reklamowych przy lokalach usługowych i handlowych.

Warto pamiętać, że uchwała krajobrazowa ma charakter prawa miejscowego – nie jest to akt ogólnopolski. Oznacza to, że konkretne regulacje mogą się różnić w zależności od gminy. Każde miasto czy wieś może samodzielnie zdecydować, jakie zapisy najlepiej odpowiadają lokalnym potrzebom i estetyce przestrzeni.

Uchwała krajobrazowa a reklamy – koniec z chaosiem reklamowym?

Jednym z najgłośniejszych aspektów ustawy krajobrazowej jest możliwość ograniczenia liczby reklam w przestrzeni publicznej. W wielu miastach Polski problem wynikał z niekontrolowanego umieszczania bilbordów, tablic LED, plakatów i innych form reklamy zewnętrznej. Tego typu działania prowadziły do powstawania tzw. chaosu reklamowego, który dezorientował użytkowników przestrzeni i często skutkował obniżeniem jakości życia mieszkańców.

Wprowadzenie uchwały krajobrazowej pozwala miastom na uporządkowanie tego sektora. Przykładem może być Gdańsk, który już w 2018 roku przyjął stosowne przepisy. Dzięki temu ulice miasta stały się bardziej przejrzyste, liczne nielegalne reklamy zostały usunięte, a przedsiębiorcy zostali zobowiązani do stosowania się do określonych standardów estetycznych.

Oczywiście, proces wdrażania uchwał nie jest łatwy. Niejednokrotnie spotyka się on z oporem właścicieli firm reklamowych oraz przedsiębiorców, którzy muszą dostosować swoje zewnętrzne nośniki do nowych wymogów. Niekiedy spory przenoszą się do sądów administracyjnych – zwłaszcza gdy chodzi o wysokie kary za nieprzestrzeganie zapisów uchwały. Mimo to, coraz więcej miast decyduje się podjąć to wyzwanie w imię estetyki i ładu przestrzennego.

Jakie są korzyści z wprowadzenia ustawy krajobrazowej?

Choć ustawa krajobrazowa bywa odbierana jako narzędzie ograniczające wolność reklamową i ingerujące w działalność gospodarczą, jej pozytywne skutki dla otoczenia są widoczne niemal natychmiast po wdrożeniu przepisów. Oto najważniejsze korzyści:

• Poprawa estetyki przestrzeni publicznej – usunięcie nadmiaru reklam sprawia, że ulice stają się bardziej uporządkowane, a elementy architektoniczne lepiej widoczne.
• Ochrona dziedzictwa kulturowego – w rejonach zabytkowych chaos reklamowy może skutecznie zaburzać odbiór cennych obiektów. Dzięki ustawie krajobrazowej miasta mogą chronić swój unikalny charakter.
• Bezpieczeństwo – niektóre reklamy, np. umieszczone zbyt blisko skrzyżowań lub trasy pieszych, mogą stanowić zagrożenie. Nowe przepisy przeciwdziałają tego rodzaju sytuacjom.
• Spójna identyfikacja wizualna gmin – uchwały krajobrazowe pozwalają na tworzenie jednolitej estetyki, spójnej z lokalnym krajobrazem i budującą pozytywny wizerunek miasta czy wsi.

Jak gminy wdrażają ustawę krajobrazową – przykłady i wyzwania

Wdrażanie ustawy krajobrazowej to złożony proces, który wymaga nie tylko przygotowania odpowiedniej uchwały, ale również konsultacji społecznych, analiz urbanistycznych i prawniczych, a następnie – egzekwowania przepisów. Nie każda gmina poradziła sobie z tym wyzwaniem. Części z nich brakuje odpowiednich zasobów ludzkich i finansowych, inne zderzają się z oporem lokalnego biznesu lub niewiedzą mieszkańców.

Mimo to, kilka gmin może być przykładem dla innych:

• Kraków – miasto skutecznie egzekwuje zapisy uchwały krajobrazowej, ograniczając liczbę tablic reklamowych w centrum.
• Wrocław – wdrożył kompleksową strategię estetyzacji przestrzeni, obejmującą m.in. likwidację nielegalnych reklam oraz zastąpienie ich stylowymi nośnikami miejskimi.
• Gdynia – postawiła na dialog społeczny i zaangażowała mieszkańców oraz przedsiębiorców w proces tworzenia regulacji.

Ważnym elementem skuteczności ustawy jest edukacja. Gminy, które prowadzą kampanie informacyjne, warsztaty i konsultacje z mieszkańcami, osiągają lepsze efekty. Zrozumienie, że ład przestrzenny leży w interesie wszystkich, sprzyja akceptacji nowych przepisów i ułatwia ich wdrażanie.

Jakie sankcje grożą za łamanie przepisów krajobrazowych?

Ustawa krajobrazowa przewiduje konkretne sankcje za nieprzestrzeganie gminnych uchwał krajobrazowych. Głównym narzędziem egzekwującym prawo jest tzw. opłata reklamowa oraz nakładane przez władze gminy kary administracyjne.

Opłata reklamowa może być naliczana w dwóch przypadkach:

1. Za samo posiadanie tablicy lub urządzenia reklamowego (stała część opłaty),
2. Za wielkość reklamy (część zmienna, zależna od powierzchni reklamy).

Dla właścicieli nieruchomości nieprzestrzegających nowych regulacji oznacza to konieczność ponoszenia realnych kosztów związanych z nadmierną ekspozycją reklam. W skrajnych przypadkach możliwe jest też usunięcie nielegalnej reklamy na koszt właściciela, a nawet nałożenie grzywny.

Ustawa krajobrazowa – narzędzie estetyzacji czy biurokratyczny balast?

Opinie na temat ustawy krajobrazowej są podzielone. Dla jednych to niezbędny krok ku lepszej przestrzeni publicznej i zwiększeniu komfortu życia w polskich miastach i wsiach. Dla innych – zbyt daleko idąca ingerencja państwa w działalność gospodarczą i ograniczenie wolności reklamy.

Niezależnie od punktu widzenia, jedno pozostaje pewne: ustawa krajobrazowa już teraz zmienia krajobraz Polski. Widok ulic nieprzytłoczonych reklamami, przestrzeni uporządkowanej i estetycznej, może stać się nowym standardem, o ile lokalne władze będą miały determinację, by ją egzekwować. Ostatecznie to mieszkańcy i użytkownicy przestrzeni publicznej są głównymi beneficjentami zmian wprowadzanych na jej podstawie.